Isırgan (Urtica spp.) ülkemizde tarla, yol ve orman kıyılarında ve özellikle Karadeniz Bölgesinde çok yoğun olarak yayılış gösteren bir bitkidir. Isırgan üzerine son yıllarda giderek artan sayıda etki ve etki mekanizması üzerine çalışmalar yapılmaktadır.
KİMYASAL İÇERİĞİ
Yaprak yüzeyinde bulunan yakıcı tüylerinde çeşitli kimyasal maddeler bulunmaktadır. Isırganın yakıcı özelliği formik asit, histamin, serotonin ve kolinden kaynaklanmakta ve yaprakları mineraller, karetenoidler, flavonoidler, steroller, quersetin, potasyum tuzları, kalsiyum, vitamin A, B, C ve provitamince zengindir (Taylor, 2005, Orcic ve ark, 2014).
1 kg taze bitki 130 mg C vitamini, 730 mg karoten ve oksalat içerir. Yapraklar; K, vitamin B1, provitamin A, ürtisin glikozidi, sistosterin, sepi maddeleri, ksantofil, külü ise %6.3 demirtrioksit, silisyum, potasyum, kalsiyum içerir (Koç 2002). Wetherilt (1989)’ un bildirdiğine göre bitkinin yaprakları 14.4 mg/100 g α-tocopherol, 0.23 mg/100 g riboflavin, 13 mg/100 g demir, 0.95 mg/100 g çinko, 873 mg/100 g kalsiyum, 75 mg/100 g fosfor, ve 532 mg/100 g potasyum içermektedir.
KULLANIM ALANLARI
Isırgan üzerine yapılan birçok çalışmada bu bitki ekstresinin,
* İdrar söktürücü
* Bağışıklık sistemini güçlendirici
* Kanı temizleyici
* Metabolizmayı uyarıcı
* Gut ve romatizma ağrıları azaltıcı
* İdrar yolları, böbrek iltihabı ve rahatsızlıklarında iltihabı ve enfeksiyonu azaltıcı
* Karaciğer, safra ve dalağı güçlendirici
* Bayanların şiddetli âdet kanamalarında ağrıyı azaltıcı kanamayı düzenleyici
* Egzamayı azaltıcı
* Pankreas üzerine etkisinden dolayı kan şekeri düzeyini düşürücü
* Balgam söktürücü
* Mide krampları ve gastritte ağrıyı azaltıcı
* Ödemi, şişkinliği azaltıcı
* Siyatik ve lumbago ağrılarını azaltıcı
* Saç kökü kuvvetlendirici ve saç dökülmesini önleyici olarak kullanılmaktadır
Tarihi birçok kaynakta, Yunan hekimler Dioskorides ve Galen ısırgan yapraklarının diüretik ve laksatif özellikte olduğunu ve astım, akciğer iltihabı gibi hastalıkların tedavisinde kullanıldığını ifade etmişlerdir. Isırgan yaprakları ve tohumlarının tek başına ya da diğer bitkilerle birlikte diyabet, egzama, hemoroit, karaciğer iltihaplanması, anemi, romatizma ve prostat kanseri gibi hastalıkların tedavisinde kullanıldığı bilinmektedir (Konrad ve ark., 2000; Leporatti ve Corradi, 2001; Miraldi ve ark., 2001; Petlevski ve ark., 2001). Bitkinin analjezik ve ağrı kesici (Yongna ve ark., 2005), antimikrobiyal (Gülçin ve ark. 2004; Uzun ve ark., 2004), antibakteriyel (Aksu ve Kaya, 2004), tansiyon düşürücü ve antidiyabetik (Newall ve ark., 1996; Ziyyat ve ark., 1997; Bnouham ve ark. 2003; Farzami ve ark., 2003), kardiyovasküler (Testai ve ark., 2002), diüretik (Tahri ve ark.,2000), antienflamatuvar (mafsal ağrılarını giderici) (Randall ve ark., 1999) ve antiromatizmal (Riehemann ve ark., 1999) etkilerini bildiren pek çok araştırma mevcuttur.
Bitki ülkemizde de halk hekimliğinde yaygın bir şekilde kullanılmaktadır. Şimşek ve ark (2004), Türkiye genelinde yürüttükleri etnobotanik bir çalışma ile ısırganın halk arasında kanser, böbrek rahatsızlığı, solunum yolları rahatsızlığı ve öksürük tedavisi, saç dökülmelerini önleme, nefes darlığı, felç, tansiyon, mide ağrısı, romatizma, mantar enfeksiyonları, kemik erimesi, egzama, kadın hastalıkları, hipertansiyon, böbrek taşı düşürme ve hazmı kolaylaştırma şeklinde kullanıldığını bildirmişlerdir. Ayrıca, hemoroit tedavisinde de kullanılmaktadır (Gürhan ve Ezer (2004).
Kan temizleyici ve aynı zamanda kan yapıcı bir bitkidir. Pankreas üzerinde çok olumlu etkileri olduğu için, ısırgan otu çayı ile kandaki şeker düzeyi düşürülür. İdrar yolları hastalıkları ısırgan çayı ile tedavi edilir (Coşkun, 1997). Yapraklı, filiz ve tohumlarından yapılan çayı kanı temizler, baş ağrısı, karın ağrısı ve böbrek hastalıklarında kullanılır. Kaynatılarak elde edilen suyu, lohusaların sütünü arttırır, romatizma ağrılarının olduğu yere uygulanırsa ağrıyı keser. Egzama olan bölgeye kurusu dövülüp sürülür. Haşlanıp yendiğinde şekeri düşürür. Suyu da, ciltteki lekeler için, pamukla yüze sürülür (Ertuğ, 2002).
Ege Bölgesi halk hekimliğinde sivilce, yara ve diğer bazı cilt hastalıklarında yoğun olarak kullanıldığı (Şar ve Asil, 1985), İzmir’de en çok satılan droglardan biri olduğu ve üst solunum yolları rahatsızlıklarında kullanıldığı rapor edilmiştir (Karademir ve Öztürk, 2002).
Bağışıklığı düzenleyici etkisinden dolayı iyi bir koruyucudur. Isırgan otu kürünü alan kişilerin kendini çok kısa bir süre içerisinde eskiye oranla çok daha rahat hissettiği, enerji ve çalışma gücünün geri geldiği, dış görünümde de belirgin bir düzelme başladığı bildirilmektedir (Özer ve ark., 2001).
Ayrıca ısırganın çiçekli bitki kısımları üriner sistem enfeksiyonları, böbrek ve mesane taşları ve romatizma tedavisinde de kullanılmaktadır. Bitki dahilen ve romatizmal hastalıklarda destekleyici tedavi olarak haricen kullanılır. Alt üriner sistemin inflamatuar hastalıklarında irrigasyon (yıkama) tedavisinde dahilen kullanılır. Ayrıca böbrek taşlarının tedavi ve önlenmesinde de irrigasyon işlemi için kullanılır.
Avrupa Farmakopesi Komisyon E1’ye göre; prostat şikayetleri, irritabl mesane, prostat adenomun I-II evresindeki miksiyon şikayetlerinde kullanılır. Bu ilaç büyümüş prostatın semptomlarını büyümeyi elimine etmeden sadece hafifletir. Komisyon E’ye göre, özellikle rezidüel idrarı azaltır ve üriner akımı artırır. Isırganın tek başına ya da diğer bitkilerle birlikte uygulanmasının benign prostat hiperplazisinin (BPH) semptomlarını etkili olarak azalttığı görülmüştür (Sokeland ve Albrecht, 1997; Schneider ve ark., 1995).
Isırgan kökünün idrar hacminde artış, maksimum üriner akım artışı ve rezidüel idrar azalmasına neden olduğu gösterilmiştir. Birçok çalışmada, sıvı kök ekstresinin benign prostat hiperplazisi (BPH) tedavisinde çok etkili olduğu bulunmuştur (Hryb ve ark., 1995; Schottner, 1997; Hirano ve ark., 1994; Wagner ve ark., 1994; Safarinejad, 2005; Schneider ve Rubben, 2004).
Isırgan otu yaprağı ekstresi ile tedavi edilen hastalarda C-reaktif proteini (CRP) düzeylerinde iyileşme gösterdiği kanıtlanmıştır (Chrubasik ve ark., 1997). Artroz ve romatoid artriti olan ve ısırgan yaprağı ekstresinin kullanılan hastalarda belirgin bir şekilde iyileşme sağlandığı, hastalardaki ağrıların belirgin bir şekilde azaldığı rapor edilmiştir (Ramm ve Hansen, 1996).
Isırgan bitkisinin değişik bitki kısımlarından yalın veya başka bitki ekstraktlarıyla elde edilen ve Avrupa da üretilen bitkisel kökenli ilaçların listesi aşağıda verilmiştir. Tablo incelendiğinde, Almanya’nın tıbbi ilaç üretiminde ısırganı yoğun bir şekilde kullandığı anlaşılmaktadır. Bu ilaçlar; artrit, prostatik bozukluklar, deri bozuklukları, metabolik bozukluklar, dolaşım bozuklukları, stres, sindirim bozuklukları, karaciğer ve safra bozuklukları, üreme sistemi bozuklukları, böbrek taşı, romatizmal bozukluklar, prostatik hipertropi, sindirim sistemi bozuklukları, kas-iskelet ve genel bozukluklar, iştah azlığı, bening prostatik hiperplasia, prostatik adenoma tedavileri için kullanılmaktadır.
Avrupada Isırgan Türleri İçeren Sağlık Ürünleri
Ürün adı | İçerik | Ana Üretici Firma ve Ülkesi | Kullanım Amacı |
Arthrodynat | Isırgan herba ve diğer bitkiler | Ziethen, Almanya | Artrit |
Bazoton | Isırgan Kökü | Kanolt, Almanya | Prostatik bozukluklar |
Befelka | Isırgan herba tinktürü | Befelka, Almanya | Deri bozuklukları Metabolik bozukluklar Dolaşım bozuklukları |
Cholaflux | Isırgan yaprağı ve diğer bitkiler | Nattermann Tee Arznei, Almanya | Bitkisel çay |
Colchicum-Strath | Isırgan yaprağı ve diğer bitkiler | Strath-Labor, Almanya | Genel bozukluklar |
Combudoron | Isırgan yaprağı ve diğer bitkiler | Weleda, Almanya | Deri bozuklukları |
Combudoron | Isırgan (urens) ve diğer bitkiler | Weleda, İngiltere | Homeopatik içerik |
Crinocedin | Isırgan (dioica) ve diğer bitkiler | Wolfer, Almanya | Saç toniği |
Dr Grandel Brennessel ‘Vital Tonicum’ | Isırgan yaprağı | Grandel- Synpharma, Almanya | Tonik |
Fragador | Isırgan(dioica) yaprağı ve diğer bitkiler | Weleda, İngiltere | Stres |
Heparchofid S | Isırgan herba, tohumu ve diğer bitkiler | Fides, Almanya | Sindirim bozuklukları Karaciğer ve safra bozuklukları |
Kleer | Isırgan (dioica) ve diğer bitkiler | Modern Health Products, İngiltere | Deri bozuklukları |
Liruptin | Isırgan herba ve diğer bitkiler | Fides, Almanya | Üreme sistemi bozuklukları |
Nephropur | Isırgan herba ve diğer bitkiler | Repha, Almanya | Üreme sistemi bozuklukları |
Nosenil | Isırgan ve diğer bitkiler | Farbo, İtalya | Böbrek taşı |
Prostaforton N | Isırgan (dioica) kökleri | Plantorgan, Almanya | Prostatik bozukluklar |
Prostagalen N | Isırgan (dioica) kökleri ve diğer bitkiler | Galenika, Almanya | Prostatik bozukluklar |
Prostagutt | Isırgan (dioica) | Schwabe, Almanya | Prostatik bozukluklar |
Prostaherb cum ‘Belladonna N’ | Isırgan kökleri ve diğer bitkiler | Redel, Almanya | Prostatik bozukluklar |
Prostatin N | Isırgan kökleri ve diğer bitkiler | Kanoldt, Almanya | Üreme sistemi bozuklukları |
Prostatin N-Liquidum | Isırgan kökleri ve diğer bitkiler | Kanoldt, Almanya | Üreme sistemi bozuklukları |
Rheuma | Isırgan herbası ve diğer bitkiler çayı | Stada, Almanya | Romatizmal bozukluklar |
Rheumex | Isırgan herbası ve diğer bitkiler | Labopharma, Almanya | Romatizmal bozukluklar |
Salus Kurbis– Tonikum | Isırgan Herba-kökü ve diğer bitkiler | Salushaus, Almanya | Prostatik bozukluklar |
Salus Rheuma u. Stuffwechsel Funktionstee Nr.12 | Isırgan yaprakları ve diğer bitkiler | Salushaus, Almanya | Romatizmal bozukluklar |
Salus Rheuma-Tee Krautertee Nr.12 | Isırgan herba-kök ve diğer bitkiler | Salushaus, Almanya | Romatizmal bozukluklar |
Secerna | Isırgan herba-tohumları ve diğer bitkiler | Fides, Almanya | Tonik |
Simic | Isırgan kökleri | Zyma, İsviçre | Prostatik hipertropi |
Stoffwechseldragees | Isırgan herbası ve diğer bitkiler | Molitor, Almanya | Sindirim sistemi bozuklukları |
Tisane antirhumatismale ‘H’ | Isırgan herbası ve diğer bitkiler | Hanseler, İsviçre | Kas-iskelet ve genel bozukluklar |
Tisane d’allaitement ‘H’ | Isırgan herbası ve diğer bitkiler | Hanseler, İsviçre | İştah azlığı |
Uvirgan | Isırgan kökü ve diğer bitkiler | Konolt, Almanya | Üriner sistem bozuklukları |
Vollmers präparierter grüner | Isırgan herbası ve diğer bitkiler | Salush-aus, Almanya | Üriner sistem bozuklukları |
Urtica plus | Isırgan (U. dioica’nın kurutulmuş yaprakları) | Euro pharm, Austurya | Üriner sistem bozuklukları |
Urtica plus N | Isırgan (U. dioica’nın kurutulmuş yaprakları) | Hayer, Almanya | Bening prostatik hiperplasia |
Urtica prostat Uno | Isırgan (U. dioica’nın kurutulmuş yaprakları) | Azupharma, Almanya | Bening prostatik hiperplasia |
Urticur | Isırgan (U. dioica’nın kurutulmuş yaprakları) | Biocur, Almanya | Bening prostatik hiperplasia |
Urtipret | Isırgan (U. dioica’nın kurutulmuş yaprakları) | Bionorica, Almanya | Prostatik adenoma |
Martindale, 1993; Martindale, 1999.
KAYNAKLAR
Aksu, M.İ., Kaya, M., 2004. Effect of usage Urtica dioica L. on microbiological properties of sucuk, a Turkish dry- fermented sausage. Food Control 15: 591-595.
Bnouham, M., Merhfour, F.M., Ziyyat, A., Mekhfi, H., Aziz, M., Legssyer, A. 2003. Antihyperglycemic activity of the aqueous extract of Urtica dioica. Fitoterapia, 74: 677-681
Ertuğ, F., 2002. Bodrum Yöresinde Halk Tıbbında Yararlanılan Bitkiler. 14. Bitkisel İlaç Hammaddeleri Toplantısı. Eskişehir.
Farzami, B., Ahmadvand, D., Vardasbi, S., Majin, F.J., Khaghani, S. 2003. Induction of insulin secretion by a component of Urtica dioica leave extract in perifused Islets of Langerhans and its in vivo effects in normal and streptozotocin diabetic rats. Journal of Ethnopharmacology, 89: 47-53.
Gülçin, G., Ezer, N., 2004. Halk Arasında Hemeroid Tedavisinde Kullanılan Bitkiler -I. Hacettepe Üniv. Ecz. Fak. Dergisi, 24: 37-55.
Gülçin, G., Küfrevioğlu, I., Oktay, M., Büyükokuroğlu, M.E., 2004. Antioxidant, antimicrobial, antiulcer and Analgesic Activities of Netle (Urtica dioica). Journal of Ethnofarmacology, 90: 205- 215.
Koç, H., 2002. Bitkilerle Sağlıklı Yaşama. G.O.P. Üniversitesi. Tokat. Ümit Ofset Basımevi Ankara. 388 s.77
Konrad, L., Müler, H.H., Lenz, C., Laubinger, H., Aumüller, G., Lichius, J.J., 2000. Antiproliferative effect on human prostate cancer cells by stinging nettle root (Urtica dioica) extract. Planta Medica, 66: 44–47.
Leporatti, M.L., Corradi, L., 2001. Ethnopharmacobotanical remarks on the province of Chieti town (Abruzzo, Central Italy). Journal of Ethnopharmacology, 74: 17– 40.
Miraldi, E., Ferri, S., Mostaghimi, V., 2001. Botanical drug an preparations in the traditional medicine of West Azerbaijan (Iran). Journal of Ethnopharmacology, 75:
Newall, C.A., Anderson, L.A., Phillipson, J.D., 1996. In: Herbal medicines: a guide for health-care professionals, The pharmaceutical press, London (1996), p. 201.
Orcic D, Franciskovic M, Bekvalac K, Svircev E, Beara I, Lesjak M, Mimica-Dukic N (2014) Quantitative determination of plant phenolics in Urtica dioica extracts by high-performance liquid chromatography coupled with tandem mass spectrometric detection. Food Chem 143:48–53
Petlevski, R., Hadzija, M., Slijepcevic, M., Juretic, D., 2001. Effect of "antidiabetis" herbal preparation on serum glucose and fructosamine in NOD mice. Journal of Ethnopharmacology, 75: 181–184
Randall, C., Meethan, K., Randall, H., Dobbs, F., 1999. Nettle sting of Urtica dioica for joint pain, an exploratory study of this complementary therapy. Complementary Therapies in Medicine, 7: 126-131.
Riehemann, K., Behnke, B., Schulze-Osthoff, K., 1999. Plant extracts from stinging nettle (Urtica dioica), an antirheumatic remedy, inhibit the proinflammatory transcription factor. FEBS Letters, 442: 89-94.
Şimsek, I., Aytekin, F., Yesilada, E., Yıldırımlı, S., 2004. An ethnobotanical study of the Beypazarı, Ayas, and Gudul district towns of Ankara province (Turkey). Economic Botany, 58: 705-720.
Tahri, A., Yamani, S., Legssyer, A., Aziz, M., Mekhfi, H., Bnouham, M., Ziyyat, A., 2000. Acute diuretic, natriuretic and hypotensive effects of a continuous perfusion of aqueous extract of Urtica dioica in the rat. Journal of Ethnopharmacology, 73: 95-100.
Taylor, L., 2005. The Healing Power of Rainforest Herbs. New York. ISBN: 0-7570-0144-0
Testai, L., Chericoni, S., Calderone, V., Nencioni, G., Nieri, P., Morelli, I., Martinotti, E., 2002. Cardiovascular effects of Urtica dioica L. (Urticaceae) roots extracts: in vitro and in vivo pharmacological studies. Journal of Ethnopharmacology, 81: 105-109.
Uzun, E., Sariyar, G., Adsersen, A., Karakoc, B., Ötük, G., Oktayoglu, E., Pirildar, S., 2004. Traditional medicine in Sakarya province (Turkey) and antimicrobial activities of selected species. Journal of Ethnopharmacology, 95: 287-296.
Wetherilt, H., 1989. Isırganotu Yaprak ve Tohumlarının Besleyici Özellikleri ve Antitümörel Etkileri. Doktora tezi. Hacettepe Univ. Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Ankara
Yongna, Z., Wantana, R., Pisit, B., Zhongkun, L., Rongping, Z., 2005. Analgesic and antipyretic activities of the aqueous extract of Urtica macrorrhiza in experimental animals. Fitoterapia, 76: 91-95.
Ziyyat, A., Legssyer, A., Mekhfi, H., Dassouli, A., Serhrouchni, M., Benjelloun, M., 1997. Phytotherapy of hypertension and diabetes in oriental Morocco. Journal of Ethnopharmacology, 58: 45-54.
Bình luận