Takviye edici gıdalar çoğunlukla halk arasında kullanımı ve entofarmakolojik dayanağı olan çeşitli bitkilerin konsantrelerinin insanların kullanımına sunulmuş halidir. Takviye edici gıdalar vitaminler, mineraller, amino asitler, esansiyel yağ asitleri ve bunlarla sınırlı olmamak üzere çok bazı besin maddeleriyle birlikte diğer bileşenleri (glukozamin, kondroitin, kollayen, hyaalüronik asit vb) de içermektedir. Takviye edici gıdalar sağlıklı beslenmeyi sürdürmeyi ve bazı durumlarda eksikliği görülen vitamin, mineral, aminoasit vb maddeleri yerine koymayı amaçlar. Son yıllarda takviye edici gıdalar ile ilgili yapılan birçok akademik çalışmalarda bu ürünlerin belirli bir fizyolojik işlevlerin desteklenmesi veya bozulmuş dengenin düzeltilmesine yardımcı olabileceği de ortaya konmuştur. Bunlar tıbbi ürünler değildir ve bu nedenle farmakolojik, immünolojik veya metabolik bir etki göstermesi beklense de klinik çalışmaları yapılmamış olduğundan dolayı herhangi bir hastalığın önlenmesi veya tedavi edilmesi amacıyla kullanımı önerilmez. Yani bu ürünlerin kullanımı insanlarda hastalıkları tedavi etmek veya önlemek ya da fizyolojik fonksiyonları değiştirmek amacı taşımamaktadır. Takviye edici Gıdalar Güvenilir mi? Ülkemizde ve Avrupa birliğinde takviye edici gıdalar, gıda ve besin öğeleri ile ilgili regülasyonlara tabidir. AB mevzuatı, gıda takviyelerinin üretiminde kullanılabilecek vitamin ve mineralleri ve bunların kaynağı olarak kullanılan maddeleri düzenler. Avrupa Komisyonu, vitaminler ve mineraller dışındaki bileşenler için tüketicileri potansiyel sağlık risklerine karşı korumak amacıyla uyumlaştırılmış kurallar oluşturmuş ve sağlık üzerinde olumsuz etkileri olduğu bilinen veya şüphelenilen ve bu nedenle kullanımı kontrol edilen maddelerin listesini yayınlamaktadır. Bu benzeri listeye T.C. Tarım ve Orman Bakanlığı Gıda Kontrol Genel Müdürlüğü Gıda Güvenliği Bilgi Sisteminden de ulaşılabilmektedir. Avrupa Komisyonu Mayıs 2018'de, Avrupa Gıda Güvenliği Otoritesi (EFSA) Gıda Katkı Maddeleri ve Gıdaya Eklenen Besin Kaynakları Paneli (ANS), besin kaynaklarının ve gıdaların değerlendirilmesine ilişkin kılavuzu, Aralık 2017'de EFSA, besinler için Diyet Referans Değerleri Özet raporunu, Gıda Bilimsel Komitesi (SCF) ve EFSA Diyet Ürünleri, Beslenme ve Alerji Paneli (NDA) tarafından elde edilen Tolere Edilebilir Üst Alım Seviyelerine Genel Bakış'ı yayınlamıştır. EFSA, gıda takviyelerinde içerik maddesi olarak kullanılan ve Avrupa Komisyonu veya Üye Devletler tarafından güvenlik endişelerinin dile getirildiği altı maddenin güvenlik değerlendirmelerini gerçekleştirmiş ve bu değerlendirmede: Ephedra türleri , Yohimbe (Pausinystalia yohimbe (K. Schum) Pierre ex Beille) , Hidroksiyantrasen türevleri , Yeşil çaydan elde edilen kateşinler , kırmızı maya pirincinden elde edilen monokolinler ve alfa-lipoik asit (tiyoktik asit) ve insülin otoimmün sendromu (Hirata hastalığı) riski ile ilgili raporlarını yayınlamıştır. Böylelikle Avrupa komisyonu çeşitli regülasyonlar getirmiş ve takviye edici gıdaları, nasıl insanların yararına olabileceğini ve riskleri ortaya koymuş, kontrolsüz kullanımı nedeniyle olabilecekleri azaltmaya çalışmıştır. Ülkemizde takviye edici gıdalar, Tarım ve Orman Bakanlığı tarafından 5996 sayılı kanun çerçevesinde oluşturulan Türk Gıda Kodeksi Takviye Edici Gıdalar Tebliği’nde (Tebliğ No: 2013/49) ‘Normal beslenmeyi takviye etmek amacıyla, vitamin, mineral, protein, karbonhidrat, lif, yağ asidi, amino asit gibi besin öğelerinin veya bunların dışında besleyici veya fizyolojik etkileri bulunan bitki, bitkisel ve hayvansal kaynaklı maddeler, biyoaktif maddeler ve benzeri maddelerin konsantre veya ekstraktlarının tek başına veya karışımlarının kapsül, tablet, pastil, tek kullanımlık toz paket, sıvı ampul, damlalıklı şişe ve diğer benzeri sıvı veya toz formlarda hazırlanarak günlük alım dozu belirlenmiş ürünler’ şeklinde ifade edilmektedir. Tanımdan da anlaşılacağı üzere takviye edici gıdalar, ihtiyaç duyulması halinde günlük diyete ek olarak tüketilen bileşenler veya ürünlerdir. Bu çerçevede, oldukça önemli olan gıda güvenliği ve güvencesi konusundaki tüm yetki ve sorumluluklar, 5996 Sayılı ‘Veteriner Hizmetleri, Bitki Sağlığı, Gıda ve Yem Kanunu’ 13 Haziran 2010 tarihinde yürürlüğe konulmuş ve ilgili kanun kapsamında ‘Türk Gıda Kodeksi Takviye Edici Gıdalar Tebliği’ ve ‘Türk Gıda Kodeksi Beslenme ve Sağlık Beyanları Yönetmeliği’ sırasıyla 16 Ağustos 2013 ve 26 Ocak 2017 tarihlerinde yayımlanmıştır. Takviye edici gıdaların kimyasal kompozisyonunda bulunacak botanik türlerin, Tarım ve Orman Bakanlığı yetkililerince oluşturulan ve ilgili Bakanlığın resmi web sayfasında ilan edilen bitki listesine uygun olması gerekmektedir. Öte yandan nihai üründeki diğer bileşenler ise yine Tarım ve Orman Bakanlığının web sayfasında yayınlanan ‘Takviye Edici Gıdaların Üretiminde Kullanılması Sınırlı ve/veya Yasak Maddeler Listesi’ne uygun olması mevzuat bakımından uyulması gereken diğer önemli bir konudur. 5996 Sayılı kanun kapsamında 2 Mayıs 2013 yılında yürürlüğe giren ‘Takviye Edici Gıdaların İthalatı, Üretimi, İşlenmesi ve Piyasaya Arzına İlişkin Yönetmelik’ gereğince denetleme yetki ve sorumluluğunda olan Tarım ve Orman Bakanlığı, kayıtlı olmayan işletmelerde Takviye Edici Gıdaların Onay İşlemleri Uygulama Talimatı doğrultusunda onay alınmamış Takviye Edici Gıdaların hiçbir şekilde üretimine, işlenmesine, satışına, ithalatına ve asılsız tanıtımlarla (performans arttırıcı, zayıflatıcı, kilo aldırıcı, sigara bıraktırıcı ve çeşitli hastalıkları tedavi edici vb.) tüketicinin aldatılmasına kesinlikle izin vermemektedir. Görüldüğü gibi takviye edici gıdalar kontrolsüzce üretimi yapılan herhangi bir düzenlemeye tabi olmayan ürünler olmayıp, hastalıkları tedavi ve önleme amacıyla kullanılmayan ancak kullanıldığında da hastalar acısından risk oluşturmayıp tedavilerine destek olabilen tüketicilerin kendi tercihi doğrultusunda tükettikleri ürünlerdir. Elbette bu ürünler ile ilgili riskler bulunmakta olup riskler genel olarak katıştırmalar, bilinçsiz ve bilgisiz formülasyonlar, herhangi bir akademik çalışmaya dayanmayan doz, dozlam, farmasötik şekil ve etkili olduğu düşünülen bitkilerin safsızlıkları, nedeniyle ortaya çıkmaktadır. Bu ve benzeri riskleri azaltmak tüketicilerin dikkati, bilgi birikimi, üretici firmanın güvenilirliği vb çok sayıda faktöre bağlıdır.